Kontakt z matka, ale także i z innymi dorosłymi psami jest dla szczeniąt bardzo ważny i pouczający.

W ciągu pierwszego roku życia szczenię rozwija się tak jak człowiek w ciągu całych pierwszych dwudziestu lat życia! Na początku wymaga bezustannej obecności i opieki matki, zwłaszcza w okresie pierwszych trzech tygodni życia - bez niej nie przeżyłoby tego okresu...

Szczeniak, zanim dorośnie, przechodzi trzy rozmaite stadia rozwojowe: fazę wegetatywną, która trwa mniej więcej przez pierwsze dwa tygodnie życia, tydzień przejściowy (trzeci tydzień życia) i fazę socjalizacji, która rozpoczyna się po ukończeniu trzeciego tygodnia życia i trwa do ukończenia siódmego, ósmego a czasami nawet dwunastego miesiąca życia.

Całkiem bezradne
Szczenię rodzi się ślepe i głuche. W fazie wegetatywnej (zwanej także fazą oseska) ledwo może się poruszać i jedynymi zmysłami, jakie są w miarę wykształcone jest dość ograniczony dotyk i węch. System nerwowy szczenięcia nie jest jeszcze w pełni ukształtowany - tak wiec nowo narodzone szczenię jest całkowicie zdane na otoczenie. Jego matka troszczy się o wszystko - reguluje temperaturę ciała szczeniąt ogrzewając je i chroniąc przed przegrzaniem, reguluje prace układu pokarmowego regularnie masując językiem brzuch szczenięcia, które samo nie jest w stanie się wypróżnić... By szczenię mogło właściwie dorosnąć, niezbędne jest mu otoczenie możliwie bogate w różnorodne bodźce. Faza wegetatywne trwa od momentu narodzin do mniej więcej końca drugiego tygodnia życia, kiedy to otwierają się oczy szczeniaka, co jest znakiem przejścia do kolejnej fazy rozwojowej.

Kolejne zmysły
Faza przejściowa jest dla szczeniąt czasem rozstrzygającym - kształtuje się wtedy kora mózgowa. U ras średniej wielkości faza ta trwa od około czternastego do mniej więcej dwudziestego pierwszego dnia życia. Jej koniec związany jest zazwyczaj z otwarciem się kanału słuchowego i uczynnieniem kolejnego zmysłu - słuchu. Oczy są już od dawna otwarte, ale naprawdę widzieć (czyli rozróżniać kształty) szczenięta zaczynają około 18-19 dnia życia, wcześniej jedynie rozróżniając jasno-ciemno. Dla sprawdzenia, czy oczy są sprawne, wykorzystuje się badanie odruchu fotomotorycznego - świeci się szczenięciu latarką w oczy i obserwuje źrenice, które powinny się zwęzić. Sprawność słuchowa bada się dopiero pod koniec trzeciego tygodnia życia, na podstawie odruchu odwracania głowy - jeśli małe zwierzę odwraca głowę w kierunku źródła niespodziewanego dźwięku, to z pewnością słuch funkcjonuje bez zarzutu.

Życie rodzinne
Faza socjalizacji rozpoczyna się około dwudziestego pierwszego dnia życia i kończy u ras średniej wielkości w momencie osiągnięcia wieku siedmiu czy nawet ośmiu miesięcy - jej przebieg jest sprawą bardzo osobniczą i potrafi różnić się nawet znacznie u szczeniąt z jednego miotu. W okresie tym młody psiak uczy się zasad panujących w życiu w sforze - zasad porozumiewania się, podporządkowywania hierarchii stada, umiejętności poddawania się i przeprowadzenia swej woli... Miedzy czwartym a mniej więcej dwudziestym tygodniem życia szczenię zbiera doświadczenia rozstrzygające o jego zachowaniach w całym późniejszym życiu, o jego stosunku do świata, w tym także rzecz jasna do innych zwierząt i do ludzi.
Szczenięta w tym okresie żywią się już nie tylko mlekiem matki, a od około 21 dnia życia są dokarmiane - w hodowli przez hodowcę, w naturze - przez matkę. Pramatka wszystkich psów, wilczyca, przynosiła szczeniętom pokarm w żołądku i lekko nadtrawiony zwracała im go do gniazda. Dziś szczenięta dokarmiane są przez człowieka, co ma także pozytywny wpływ na kształtowanie się postaw szczeniąt wobec ludzi.

Zabawa i nauka
Zabawa z rodzeństwem jest zasadniczym elementem rozwoju i kształtowania się postaw społecznych szczenięcia. Przez zabawę pod nadzorem matki tworzą się pierwociny zachowań rytualnych, będących podstawą komunikacji i porozumienia się miedzy psami, także i dorosłymi. W ten sposób szczenię dowiaduje się choćby tego, że przewrócenie się na plecy i odsłonięcie brzucha jest gestem poddania się. Psy w ciągłych przepychankach uczą się także siły swych szczęk i opanowywania jej... Uczestnicy zabawy szybko się uczą, że na rozmaite zachowania różne psy reagują w odmienny sposób, co zależy między innymi od siły, z jaką oddają się zabawie. Czułymi gestami jest wzajemne lizanie się i zaczepianie pyskiem, ale te same gesty powtórzone ze znacznie większą siłą mogą być grożeniem lub nawet karceniem rodzeństwa, tak wiec szczenię uczy się różnicowania zachowań i ich interpretacji.
Szczenięta w tym okresie potrzebują wielu zabawek, by móc nabierać także doświadczenia w postępowaniu z przedmiotami i zróżnicować takie pojęcia jak lekki-ciężki czy twardy-miękki.

W zabawach z rodzeństwem szczenię uczy się rozmaitych rytualnych zachowań, których znajomość jest niezbędna dla dorosłego psa.

Test rozwojowy
By ustalić, na ile rozwinięte jest szczenię w fazie wegetatywnej, opracowano cały szereg testów, w większości dość wiarygodnych. Kontroluje się na przykład stopień napięcia mięśni (tonus mięśniowy), zachowania wrodzone (takie jak umiejętność odnajdywania sutka matki) czy bezwarunkowy (wrodzony) odruch zachowywania równowagi.

Nowo narodzone szczenię jest całkowicie bezradne - jeśli matka nie może się nim opiekować, to obowiązki te musi przejąć człowiek.